§ 3. KIỂM TRA CHỨC NĂNG HỆ HÔ HẤP
1. Đặc điểm trạng thái chức năng hệ hô hấp của vậ động viên :
Hệ hô hấp thực hiện chức năng trao đổi khí thông qua 2 quá trình : Hô hấp trong và
hô hấp ngoài. Quá trình hô hấp ngoài diễn ra tại các phế nang, thực hiện quá trình hấp thụ ô xy vào máu và đào thải khí C0 2 ra môi trường bên ngoài. 0xy và Cacbonic được vận chuyển trong máu nhờ sự kết hợp với Hemoglobin tạo thành oxyhemoglobin hay cacbohemoglobin của hồng cầu. Cơ chế của sự trao đổi khí là do có sự chênh lệch về phân áp 0xy và phân áp Cacbonic giữa máu và không khí phế nang. Hô hấp trong diễn ra giữa máu và các tế bào của tổ chức, thực hiện quá trình tiếp nhận C0 2vào máu và cung cấp cho tế bào 0xy. Cùng với hệ tuần hoàn và máu hệ hô hấp tạo nên hệthốngcungứng0xy cho cơ thể.
Cấu tạo của hệ hô hấp ngoài bao gồm khung xương lồng ngực với màng phổi, 2 lá phổi, đường dẫn khí và các cơ hô hấp.
Chức năng của hệ hô hấp mang đặc thù cá thể và phụ thuộc vào các yếu tố : Tuổi, giới tính và quá trình rèn luyện thể chất. Trao đổi khí ở phổi phụ thuộc vào
tần số hô hấp, độ sâu hô hấp, thông khí phổi, đàn tính của phế nang và khả năng
trao đổi chất của phế nang.
Hoạt động thể chất một cách hệ thống có ảnh hưởng dương tính rất lớn đến chức năng của bộ máy hô hấp. Trong thể thao, hoạt động sức bền sẽ tạo nên những
biến đổi chức năng rõ nét hơn hẳn so với những hoạt động sức mạnh – tốc độ.
Những biến đổi chức năng được biểu hiện như sau :
– Độ linh hoạt của khung lồng ngực tăng làm tăng áp xuất âm trong lồng ngực và tăng thể tích lồng ngực là do trong hoạt động, các cơ hô hấp (cơ hoành, cơ liên sườn, cơ gian sườn trong, cơ gian sườn ngoài, cơ ngực lớn, cơ ngực bé, cơ răng, cơ thang) phát triển, đồng thời độ linh hoạt của khớp xương sườn với xương ức và đời sống cũng tăng. Sự biến đổi lớn nhất xảy ra với cơ hoành – biên độ hoạt động của cơ hoành tăng làm tăng “độ sâu” hô hấp và tăng cường thở hỗn hợp giữa thở ngực và thở bụng.
– Tần số hô hấp trong yên tĩnh giảm tới 12 – 13 lần/phút. Sự biến đổi này diễn ra do nhiều nguyên nhân : Do tính hưng phấn trội của hệ phó giao cảm, do quá trình trao đổi 0 2 ở tổ chức và tế bào của vận động viên xảy ra lớn hơn vì thế nhu cầu 0 2 giảm trong yên tĩnh ; do độ sâu hô hấp tăng làm tăng thể tích khí lưu thông dẫn đến giảm tần số hô hấp vẫn đảm bảo ổn định lượng thông khí phổi.
– Số lượng phế nang tham gia hoạt động trao đổi khí tăng. Bình thường ở người khoẻ mạnh số lượng phế nang tham gia hô hấp chỉ chiếm 60%, còn đối với vận động viên chỉ số này đạt tới 70 – 80%.
– Khả năng hấp thụ 0 2 tăng. Khả năng hấp thụ 0 2 là năng lực tiếp nhận 0 2 được đo bằng tỷ lệ chênh lệch giữa 0 2ở khí hít vào và khí thở ra, khả năng này phụ thuộc vào nhiều yếu tố (phổi, tim mạch, máu) và thay đổi phụ thuộc vào nhu cầu 0 2 của cơ thể. Vo 2 max tăng từ 2 – 2,5 lít/phút đến 4 lít/phút ở vận động viên.
2. Các phương pháp kiểm tra chức năng hệ hô hấp :
Để đánh giá chức năng hệ hô hấp người ta sử dụng các nhóm phương pháp sau : phương pháp kiểm tra y học lâm sàng, phương pháp sử dụng Test chức năng và phương pháp cận lâm sàng.
2.1.Phươngphápkiểmtrayhọclâm sàng:
Đây là những phương pháp kinh điển, bắt buộc khi tiến hành kiểm tra chức năng của hệ hô hấp cũng như các cơ quan khác trong cơ thể, đặc biệt với kiểm tra
bước đầu. Kiểm tra y học lâm sàng là nội dung kiểm tra được tiến hành đầu tiên
trong trạng thái yên tĩnh. Các phương pháp được tiến hành theo trình tự : thẩm vấn, quan sát, sờ nắn, phương pháp gõ và phương pháp nghe.
2.1.1.Phươngphápthẩmvấn:
Việc thẩm vấn được tiến hành theo 3 nội dung cơ bản : Thẩm vấn lý lịch với các nội dung họ, tên, tuổi, giới tính, dân tộc, trình dodọ văn hoá, nơi cư trú, nghề
nghiệp.
Thẩm vấn y học cần làm rõ các bệnh, các chấn thương và đường hô hấp đã mắc phải phương pháp điều trị, thời gian và mức độ tiến triển của bệnh, các bệnh di truyền, lây trong gia đình dòng họ.
Thẩm vấn lý lịch thể thao. Nội dung thẩm vấn bao gồm : Năm bắt đầu tập luyện, môn thể thao chuyên sâu, thành tích, đẳng cấp đã đạt, cảm giác chủ quan về tình trạng sức khoẻ khi tập luyện như cảm giác đau vùng ngực, cảm giác ngạt thở, khó thở, tức ngực, rối loạn nhịp hô hấp. điều này cho phép sơ bộ, tổng quát đánh giá chức năng hệ hô hấp và định hướng cho việc đưa ra các chỉ định chẩn đoán tiếp theo.
2.1.2.Phươngphápquansát:
Để bổ sung cho kết quả đánh giá chức năng hệ hô hấp, phương pháp quan sát cần thực hiện các nội dung sau : Quan sát dáng ngực, quan sát màu da và niêm mạc, quan sát nhịp thở và độ sâu hô hấp.Quan sát tổng thể quan sát đối xứng .
Ngoài việc xác định tần số hô hấp, phương pháp sờ nắn được sử dụng như
một phương pháp bổ sung khi thẩm vấn hay quan sát có những điểm nghi vấn cần xác định rõ như : trong lý lịch có tổn thương vùng ngực, hay nghi vấn có khối u chìm , các vết gãy xương cũ.
Xác định tần số và nhịp hô hấp có thể được tiến hành theo các phương pháp quan sát, nghe và sờ nắn. Phương pháp sờ nắn xác định tần số và nhịp hô hấp được
tiến hành trong tư thế nằm ngửa của người được kiểm tra. Người kiểm tra đặt nhẹ
lòng bàn tay lên khu vực phía dưới xương ức để xác định.
2.1.4.Phươngphápgõ:
Cơ sở của phương pháp là nghe âm phản hồi khi tác động lên thành lồng
Trong quá trình hô hấp có sự trao đổi, lưu thông khí từ ngoài vào phế nang
và ngược lại. Đâylà phương pháp chủ yếu được sử dụng trong việc đánh giá độ thông đường hô hấp hay viêm nhiễm, tràn dịch của màng phổi. Phương pháp nghe cho phép phát hiện những biến đổi trong phổi như : Viêm phổi và trong đường hô hấp như các bệnh viêm phế quản, thanh quản …. Dựa trên cơ sở âm nghe được đó là các tiếng ran phổi, ran khô và ran ướt.
Dụng cụ được sử dụng ngày nay thông thường là ống nghe mềm.
2.2.Cácthửnghiệmchứcnănghệhôhấp:
Đặc điểm chuyên biệt trong kiểm tra chức năng của hệ hô hấp cũng như các cơ quan và hệ cơ quan khác đối với những người tham gia tập luyện thể dục thể thao là việc ứng dụng các Test chức năng. Các thử nghiệm thường được sử dụng là
: thử nghiệm Rozeltal, Test dung tích sống và dung tích sống đột ngột, Test đo
V0 2 max, Test đo áp lực phổi, thử nghiệm nín thở Gentri, Test đo hệ số hấp thụ 0xy.
Tuy các thử nghiệm nêu trên không có nhiệm vụ vận động, nhưng vẫn có thể
coi đó là những Test vận động vì Test được sử dụng để đánh giá hiệu quả của quá
Dung tích sống là thể tích không khí tối đa mà người lập Test thổi ra được
một cách gắng sức sau khi đã hít vào tối đa. Thành phần của dung tích sống bao gồm : thể tích khí lưu thông, thể tích khí dự trữ hít vào, và thể tích khí dự trữ thở ra.
Dụng cụ đo dung tích sống là phế dung kế nước, phế dung kế khô hay phép
ghi kế dung đồ. Ngày nay các máy đo phế dung điện tử đã ra đời được thay thế dần dần cho các loại phế dung kế trên.
Phương pháp đo dung tích sống – người lập Test trong tư thế đứng, sau khi đã hít vào gắng sức, miệng ngậm đầu ống đo của máy ,thổi từ từ, gắng sức tối đa
vào máy, chỉ số thu được là lượng dung tích sống tuyệt đối. Đây là chỉ số quan
trọng để đánh giá chức năng hô hấp, song chỉ số tuyệt đối còn phụ thuộc nhiều vào yếu tố hình thể. Vì vậy muốn đánh giá cần phải so sánh với “dung tích sống cần” có của chính người được kiểm tra.
Trong y học thể thao để xác định dung tích sống cần, sử dụng công thức của
Balduin, Karman và Ritrard. Công thức có dạng như sau : DTS (cần) = (27,63 – 0,112 x T) x h (đối với Nam) DTS (cần) = (21,78 – 0,101 x T) x h (đối với Nữ) Trong đó T :tuổi (năm), h : chiều cao (cm)
Trong điều kiện người bình thường tỷ lệ
DTS DTS (cần)
không vượt quá 90%, còn ở các VĐV thì tỷ lệ này thường đạt trên 100%.Trong thực tiễn thể thao người ta thường sử dụng lượng dung tích sống tương đối để đánh giá chức năng hệ hô hấp. Dung tích sống tương đối được tính bằng cách chia dung tích sống cho trọng lượng cơ thể.
Dung tích sống đột ngột là lượng không khí thổi ra đột ngột, gắng sức trong
thời gian 1 giây sau khi đã hít vào tối đa. Dụng cụ sử dụng cũng là máy đo phế dung kế và phương pháp đo không có sự khác biệt đáng kể so với đo dung tích sống.
Kết quả dung tích sống đột ngột cho phép đánh giá độ thông của đường hô hấp, lực tham gia của các cơ hô hấp và trương lực của phế nang.
Kết quả được đánh giá theo tỷ lệ phần trăm so với dung tích sống tuyệt đối. Nếu đạt 80% là trung bình, trên 80% là tốt và dưới mức 80% là kém.
2.2.3.ThửnghiệmRozental
Là Test đo 5 lần dung tích sống liên tiếp mỗi lần cách nhau 15 giây.
Trong thử nghiệm này, do 5 lần đo liên tiếp mà phân áp 0xy trong máu tăng, đồng thời phân áp khí C0 2 lại giảm. Như vậy sự kích thích tới trung khu hô hấp theo cơ chế nội tại sẽ giảm. Tuy nhiên, dưới tác động điều khiển của thần kinh trung ương sẽ ảnh hưởng đến kết quả thu được. Do vậy, theo cơ chế thực chất Test
2.2.4.Testđoáplực phổi:
Dụng cụ dùng để đo là máy đo áp lực phổi. Test đo áp lực phổi có ý nghĩa
đánh giá lực của các cơ hô hấp cũng như trương lực của phế nang.
Có 2 phương pháp đo khác nhau được sử dụng là đo áp lực phổi hít vào gắng sức và đo áp lực phổi thổi ra gắng sức. Kết quả thu được trên đồng hồ đo theo đơn vị mm Hg
Tuỳ theo cách tiến hành ta đánh giá kết quả theo 2 cách khác nhau : áp lực lúc thổi ra vượt xa áp lực lúc hít vào và dao động trong khoảng rộng. Áp lực khi hít vào trung bình với nam là 60mmHg với nữ là 50 mmHg . Áp lực lúc thở ra trung bình đối với nam là80 mmHg với nữ là 60 mmHg. Với vận động viên kết quả thu được còn cao hơn.
Nếu lực thở ra và hít vào giảm chứng tỏ chức năng hô hấp kém hoặc bị bệnh hô hấp . Trong các trường hợp bệnh lý về đường hô hấp thông thường lực thở ra gắng sức bị giảm nhiều còn lực hít vào gắng sức giảm ít hơn .
2.2.5.Testnínthở(Gentri).
Test này nhằm đánh giá chức năng của hệ hô hấp cũng như hệ tuần hoàn trong vận động và trong yên tĩnh . Nhưng kết quả của biện pháp này phụ thuộc nhiều vào ý thức của người thực nghiệm .
Test Gentri là nghiệm pháp nín thở trong trạng thái thở ra ở tư thế ngồi kết quả được đánh giá bằng giây . Test này cho phép đánh giá khách quan năng lực hoạt động yếm khí của người lập Test.
Dụng cụ yêu cầu cần có là kẹp mũi và đồng hồ bấm giây. Test được tiến hành trong tư thế ngồi. Trước khi tiến hành yêu cầu người lập Test thở sâu 1 – 2 lần
sau đó hít vào gắng sức ( bằng 90% sức) và nín thở đến khi khả năng chịu đựng tới
ngưỡng.
Kết quả được đánh giá theo thời gian nín thở tối đa có thể .
Người khoẻ mạnh trung bình 20 -30″ Vận động viên 30 – 90″
Trình độ chuyên môn càng cao, năng lực hoạt động yếm khí càng tốt thì thời gian
nín thở càng dài.
3. Phương pháp kiểm tra cận lâm sàng.
Phương pháp chủ yếu và được áp dụng rộng rãi để đánh giá cấu trúc và chức
năng hệ hô hấp là phương pháp chụp – chiếu X quang. Tuy vậy trong thực tiễn thể
thao rất ít được sử dụng.
3.1 Chiếu chụp X quang : Đánh giá những biến đổi về cấu trúc giải phẫu của phổi và lồng ngực .
3.2, Phép ghi phế động đồ là phương pháp theo dõi sự chuyển động của lồng ngực .
CÂU HỎI ÔN TẬP
1. Đặc điểm trạng thái chức năng hệ hô hấp trong hoạt động TDTT?
2. Ý nghĩa và phương pháp tiến hành , cách đánh giá số đo dung tích sống?
Dung tích sống đột ngột?
3. Phương pháp tiến hành và cách đánh giá test Rozental và test Gentri?
§4 KIỂM TRA CHỨC NĂNG HỆ THẦN KINH VÀ THẦN KINH CƠ
1. Vai trò chức năng và bảo đảm hệ thống thần kinh, thần kinh cơ trong hoạt động thể chất:
Cơ thể và môi trường sống có sự tác động tương hỗ qua lại lẫn nhau. Các kích thích của môi trường bên trong và bên ngoài rất đa dạng, phong phú trong đó
có các kích thích của lượng vận động của bài tập thể chất và thể thao. Để tồn tại và
phát triển cơ thể cần đáp ứng các kích thích đó, thông qua các phản ứng, phản xạ một cách tương ứng để giữ cơ thể trong trạng thái cân bằng động. Mối liên hệ này được đảm bảo nhờ các hoạt động của hệ thần kinh, thần kinh thể dịch và thần kinh cơ. Có thể nói hệ thần kinh chỉ đạo mọi hoạt động sống của cơ thể.Giúp cho cơ thể thống nhất các hệ cơ quan trong cơ thể và thống nhất cơ thể với môi trường bên ngoài .
Theo cơ sở giải phẫu và sinh lý thì hệ thần kinh được chia ra thành các phần chi tiết :Hệ thần kinh trung ương bao gồm não và tủy sống và hệ thần kinh ngoại
biên bao gồm hệ thống các dây dẫn truyền xung động thần kinh .
Trên cơ sở sinh lý: Hệ thần kinh được phân thành :Hệ thần kinh động vật bao gồm thần kinh cảm giác và thần kinh vận động .Hệ thần kinh thựcvật còn gọi là thần kinh dinh dưỡng bao gồm hệ thần kinh giao cảmvà hệ thần kinh phó giao cảm .
Việc tập luyện thể thao một cách có hệ thống và sự tham gia các cuộc thi đấu đề ra những đòi hỏi rất lớn về hệ thần kinh và ngay chính trong hệ thần kinh cũng diễn ra những biến đổi theo hướng nhằm hoàn thiện chức năng của chính mình. Các bài tập thể chất – đó là những hành động thần kinh cơ phức tạp. Trong quá trình hình thành định hình động lực mới luôn diễn ra quá trình thiết lập những đường liên hệ tạm thời trên vỏ não. Việc tập luyện liên tục có hệ thống sẽ dẫn đến tự động hoá động tác và các định hình trở nên bền vững. Những biến đổi bất lợi
trong trạng thái chức năng hệ thần kinh – đó là những dấu hiệu đầu tiên của mệt mỏi quá độ và tập luyện quá sức.
Đối với hệ thần kinh dinh dưỡng, ảnh hưởng của tập luyện làm tăng trương lực của thần kinh phó giao cảm ( nervus Vagus ). điều này có ý nghĩa rất lớn với hiệu suất hoạt động của hệ vận chuyển 0xy, giảm huyết áp trong yên tĩnh.
2. Các phương pháp kiểm tra chức năng hệ thần kinh và thần kinh cơ:
Tương ứng với từng hệ thần kinh chức năng chỉ đạo cũng khác nhau. Từ đó
cho thấy, để đánh giá ta cần áp dụng các phương pháp đánh giá chức năng của từng hệ thần kinh riêng biệt. Thực tế các phương pháp đánh giá rất phong phú, song trong kiểm tra y học thể thao ta cần lựa chọn các phương pháp phù hợp với thực
tiễn thể thao. Thông thường các phương pháp được sử dụng là : phương pháp đánh
giá chung (phân loại thần kinh, Test soát bảng), kiểm tra chức năng thần kinh dinh dưỡng (Test Asnhera, Test Kesty, Test thay đổi tư thế), kiểm tra chức năng thăng bằng (Test quay ghế Baran, Test Rombegơ, Test quay đầu Ia rotx ki), kiểm tra chức năng thần kinh cơ (Test phản xạ gân, Tepping Test ,test đo thời gian phản xạ, đo cảm giác lực cơ), kiểm tra các cơ quan cảm thụ (đo thị lực, thị trường, đo thính lực, cảm giác đau).
Để đánh giá chung chức năng của hệ thần kinh trước hết cần tiến hành từ
việc phỏng vấn, trên cơ sở đó kết hợp với kết quả của Test ta tiến hành xác định loại hình thần kinh và thực hiện các Test tiếp theo.
2.1.1. Phỏng vấn
Việc phỏng vấn cần làm rõ tiền sử bệnh về thần kinh và các cảm giác chủ
Loại hình thần kinh là tổ hợp các thuộc tính thần kinh, phản ánh năng lực hoạt động của thần kinh và có hệ số di truyền rất cao.
Đặc trưng cho sứcmạnhcủathầnkinh là tính tự tin, lòng quả cảm, tính tích
cực và tính kiên định. Trong hoạt động thể thao, sức mạnh của thần kinh có một vị trí hết sức to lớn trong việc hoàn thiện nhân cách và chinh phục những đỉnh cao thành tích. Có thể nói sức mạnh của thần kinh là khả năng tự điều chỉnh phản ứng của cơ thể trước những tác động với các cường độ khác nhau.
Các tiêu chuẩn đặc trưng cho tính cân bằngcủa thầnkinh đó là sự bình tĩnh, biết kiềm chế, biết giữ mối quan hệ với gia đình, bạn bè, đồng chí trong công tác,
học tập và đặc biệt là hành vi của bản thân trong một tập thể khi tập luyện và thi
đấu. Các dấu hiệu đặc biệt quan trọng là giấc ngủ trước ngày thi đấu, hành vi của vận động viên trên vạch xuất phát, phản ứng với tín hiệu xuất phát v.v…
Độlinhhoạtcủacác phản ứngthầnkinh được đặc trưng bởi tốc độ tiếp thu động tác, tốc độ tiếp thu kỹ chiến thuật, khả năng tự sửa chữa những sai lầm, tốc độ
loại bỏ sự hồi hộp….. trước xuất phát và hưng phấn sau thi đấu, sự thích nghi nhanh
chóng với các điều kiện khác nhau. Dấu hiệu đặc trưng là giấc ngủ sau thi đấu (ngủ nhanh và ngủ sâu).
Dựa vào 3 thuộc tính của hoạt động thần kinh là sức mạnh, độ linh hoạt và tính cân bằng mà I.P Pavlốp đã phân ra 4 loại hình thần kinh. đó là : Loại 1 – mạnh,
cân bằng, linh hoạt ; loại 2 : mạnh, cân bằng, không linh hoạt ; loại 3 : mạnh, không
cân bằng (hưng phấn mạnh hơn ức chế) ; loại 4 : thần kinh yếu.
Như vậy, để phân loại loại thần kinh phải sử dụng các Test tâm lý để xác định thuộc tính thần kinh và trên cơ sở đó có thể phân loại hình thần kinh.
Tuy loại hình thần kinh có tính di truyền và tính bảo thủ rất cao, song theo nhà sinh lý học I.P Pavlốp thì được dưới ảnh hưởng của giáo dục có thể làm thay đổi được loại hình thần kinh bẩm sinh theo ý muốn.
2.1.3.Testđánhgiámứcđộtậptrungchúýcủahệthầnkinh:
Để đánh giá mức độ tập trung của hệ thần kinh có thể sử dụng phương pháp
soát bảng. Trong thực tiễn kiểm tra y học thể thao các nhà nghiên cứu đã đề xuất nhiều loại bảng khác nhau, nhưng tất cả đều dựa trên cơ sở chung nhất là cho người
lập Test gạch lấy một tín hiệu đã được chọn trước vào đó trong một khoảng thời
gian nhất định, kết quả được đánh giá dựa vào tỷ lệ tín hiệu gạch đúng với tín hiệu gạch sai hay bỏ sót. Sự khác biệt của các phương pháp là sử dụng tín hiệu đơn hoặc tín hiệu kép (có kèm theo một tín hiệu ức chế).
Để phù hợp với các đối tượng khác nhau, Test soát vòng hở Landont
thường hay được sử dụng để đánh giá mức độ tập trung của hệ thần kinh.
Phương pháp lập Test được tiến hành theo nguyên tắc trên, kết quả đánh giá theo công thức sau :
0,5436N – 2807n s =
t
Trong đó S : lượng đơn vị thông tin (bit/giây)
N : Số tín hiệu theo bảng (tổng lượng tín hiệu qui định khi lập Test) n : Số tín hiệu gạch sai hay bỏ sót t : Thời gian lâp Test (giây)
Kết quả thu được đánh giá như sau :
1,26 – 1,57 thì đánh giá chức năng hệ thần kinh khá
0,96 – 1,26 thì đánh giá chức năng hệ thần kinh trung bình
< 0,96 thì đánh giá chức năng hệ thần kinh kém.
2.2.Kiểmtrachứcnăngthầnkinhthựcvật:
Các Test kiểm tra chức năng thần kinh thực vật chủ yếu được dựa trên cơ sở sự biến đổi của mạch dưới một kích thích nào đó để xác định độ cân bằng trương lực trung tâm giữa giao cảm và phó giao cảm. Các kích thích được sử dụng có thể là cơ học, hoá học (thuốc y tế) hay nhiệt độ. Ngoài thông số mạch có thể sử dụng phương thức đo nhiệt độ da hay lượng mồ hôi để đánh giá.
2.2.1.ThửnghiệmAsnhera:
Thử nghiệm này còn được gọi là thử nghiệm ấn mắt, dựa trên cơ sở của phản xạ mắt – tim đặc trưng cho tính hưng phấn của thần kinh phó giao cảm.
Người lập Test trong tư thế nằm được đo mạch yên tĩnh, sau đó dùng 2 ngón
tay cái và trỏ ấn nhẹ lên con ngươi khi nhắm mắt trong khoảng thời gian 10 giây, sau đó tiến hành đo mạch lần 2. Kết quả thử nghiệm được đánh giá bằng cách so
sánh giá trị mạch trước và sau thử nghiệm. Nếu mạch giảm từ 5 đến 12 lần/phút
chứng tỏ hưng phấn của phó giao cảm trong yên tĩnh ở mức trung bình. Nếu mạch giảm trên 12 lần/phút – hưng phấn phó giao cảm trội, mạch giảm dưới 4 lần hay không đổi – ta nói hưng phấn phó giao cảm hay hưng phấn giao cảm trội trong yên tĩnh. Nếu mạch giảm trên 24 lần/phút thì phản xạ mắt – tim được coi là biến dạng.
2.2.2.Thửnghiệmthayđổitưthế:
Thử nghiệm này có thể áp dụng theo 2 phương pháp – thay đổi từ tư thế nằm sang tư thế đứng hay từ đứng sang nằm. Thông thường Test được tiến hành theo phương thức thay đổi tư thế nằm sang đứng.
Yêu cầu người lập Test trong tư thế nằm yên tĩnh, loại trừ các kích thích của môi trường trong khoảng 3-5 phút, sau đó đứng dậy. Mạch được đo ở 2 thời điểm trước và sau khi đứng lên.
Test được đánh giá bằng cách so sách sự biến đổi của tần số mạch trước và sau thử nghiệm. Nếu mạch sau thử nghiệm tăng trong khoảng 4-8 lần/phút, ta kết
luận chức năng thần kinh thực vật tốt, cân bằng. Nếu mạch tăng trên 8 lần/phút –
hưng phấn của giao cảm trội trong yên tĩnh, ngược lại tăng dưới 4 lần hoặc không đổi thì hưng phấn phó giao cảm trội trong yên tĩnh.
Nghiệm pháp đứng nằm : Khi thay đổi tư thế từ đứng sang nằm trương lực của hệ phó giao cảm tăng . Mạch giảm trong thử nghiệm này là 4 – 6 lần /phút
đánh giá hưng phấn hệ phó giao cảm trung bình . Mạch giảm dưới 4 lần Đánh giá trương lực của hệ giao cảm trội . Mạch giảm trên 6 lần Đánh giá trương lực
của hệ phó giao cảm trội .
2.3 Kiểm tra chức năng thần kinh và thần kinh cơ
2.3.1 Kiểm tra chức năng thăng bằng :
Việc áp dụng những thí nghiệm chức năng thăng bằng ngoài ý nghĩa phát hiện
những rối loạn chức năng này, còn có giá trị trong đánh giá mức độ mệt mỏi của vận động viên sau tập luyện. Chức năng thăng bằng được đánh giá ở cả 2 trạng thái chức năng thăng bằng tĩnh và chức năng thăng bằng động.
2.3.1.1Kiểmtrathăngbằngtĩnh(Test Romberg):
Thông thường thăng bằng tĩnh được đánh giá nhờ Test Romberg với 2 tư thế
: tư thế 1 là tư thế đơn giản được áp dụng cho người có tuổi và trẻ em. Người lập Test trong tư thế đứng nghiêm, 2 tay dang ngang, 2 chân khép sát nhau mũi chân nọ chạm gót chân kia, mắt nhắm và tính thời gian đững vững vàng. Tư thế 2 thường áp dụng cho người trưởng thành và vận động viên với độ khó tăng. Người lập Test đứng trụ trên một chân, chân kia co lên gối chạm gối chân trụ, tay dang ngang, mắt nhắm. Tư thế 2 có thể thay đổi bằng việc thực hiện thăng bằng sấp.
Kết quả của cả 2 tư thế đều được đánh giá bằng thời gian đứng thăng bằng vững vàng kể từ khi nhắm mắt. Nếu người lập Test đứng vững vàng, ngón tay và
mi mắt không run trên 15 giây, chức năng thăng bằng tĩnh được đánh giá là tốt.
Trong trường hợp mức độ vững vàng giữ được dưới 15 giây, xuất hiện hiện tượng run ngón tay và mi mắt – chức năng thăng bằng tĩnh kém. Đối với vận động viên tiêu chuẩn trung bình là 28 giây.
2.3.1.2. Kiểm tra thăng bằng động :
Phụ thuộc vào điều kiện lập Test có thể sử dụng một trong 3 phương pháp sau : quay ghế Baran, quay Iarôtxki và thử nghiệm tay – mũi.
Thử nghiệm tay – mũiđược tiến hành trong tư thế người lập Test đứng, mắt
nhắm, yêu cầu dùng ngón trỏ khi gấp cẳng tay của cánh tay duỗi thẳng trước mặt, chỉ chính xác vào chỏm mũi của mình. Nếu chỉ lệch hay tay run rẩy chứng tỏ chức năng thăng bằng động kém.
Thử nghiệm quay ghế Baranđược thực hiện trên ghế quay Baran. Người lập Test trong tư thế ngồi, tay chân để đúng vị trí qui định, đầu cúi thấp (cằm sát ngực) mắt nhắm. Người kiểm tra quay ghế 10 vòng, tốc độ 1 vòng / 2 giây. Khi ngừng quay lập tức yêu cầu người lập Test bước xuống và đi theo một đường thẳng đã vạch sẵn. Kết quả của Test được đánh giá như sau :
– Đi vững vàng, theo đúng đường thẳng đã vạch đúng qui định – chức năng thần kinh tốt
– Đi thiếu tự tin nhưng theo đúng đúng đường thẳng đã vạch – chức năng thần kinh
trung bình .
– Đi chệch hướng, ngã, lảo đảo không đúng đường thẳng – chức năng thần kinh
kém.
Thử nghiệm quay đầu Iarotxki – là thử nghiệm đơn giản, không đòi hỏi dụng cụ đặc biệt nên được sử dụng rộng rãi : người lập Test thực hiện động tác xoay đầu quanh trục thẳng đứng theo một hướng nhất định, mắt nhắm, tốc độ 2 vòng / 1 giây. Kết quả được đánh giá theo thời gian giữ thăng bằng. Ở người khoẻ mạnh, không tập luyện kết quả trung bình là 27 giây, ở vận động viên cao hơn rất nhiều ,có thể đạt 90 giây.
2.3.2. Kiểm tra chức năng thần kinh cơ :
2.3.2.1.ĐiệncơđồĐể đánh giá chức năng thần kinh cơ ở vận động viên
người ta sử dụng phép ghi điện cơ đồ để xác định thời gian tiềm tàng co và duỗi cơ, thời gian co cơ cực đại, tần số co cơ và trương lực cơ.
Điện cơ đồ là phương pháp ghi dòng điện sinh học xuất hiện trong cơ vân
với dụng cụ là máy ghi điện cơ. Thời gian tiềm tàng co và duỗi cơ cho phép đánh giá một cách khách quan trạng thái chức năng thần kinh cơ và hệ thần kinh trong hoạt động thể chất. Trình độ tập luyện càng cao, các chỉ số càng nhỏ.
Thời gian co cơ ngắn tối đa nhằm đánh giá năng lực của cơ được kiểm tra trong khoảng thời gian ngắn nhất thực hiện được một co rút. điều này đặc biệt có ý nghĩa đối với các vận động viên sức mạnh – tốc độ, trung bình vào khoảng 80 – 100 ųs (micơro giây).
Tần số co cơ tối đa là số lượng lần co cơ trên một đơn vị thời gian. Thử
nghiệm được tiến hành trong 20 giây, sau đó nhân với 3 để xác định tần số/phút.
2.3.2.2.Test tepping test ( Test dấu chấm):
Thử nghiệm này đôi khi còn được gọi là Test dấu chấm, cho phép đánh giá
độ linh hoạt cơ năng. Dụng cụ : bút, giấy trắng khổ 20 x 20 cm được chia làm 4 phần (4 ô), đồng hồ bấm giây. người lập Test cầm bút tay thuận chấm liên tiếp theo trình tự nhất định với tốc độ tối đa có thể. Thời gian tổng cộng 40 giây, mỗi ô thực hiện 10 giây . Kết quả được đánh giá dựa vào giá trị trung bình số dấu chấm trên một giây thực hiện được . Kết quả trung bình – 7 điểm/giây.
Lưu ý : Để tránh nhầm lẫn, khi đếm cần dùng bút nối các dấu đã đếm theo từng vòng.
2.3.2.3. Đo cảm giác lực cơ :
Đây là Test có giá trị thực tiễn cao, cho phép đánh giá tốc độ nhạy cảm cơ
bắp trong việc phân phối lực cho từng hoạt động. Đây là một thông số dự báo trình độ kỹ thuật, đặc biệt ở các môn đòi hỏi cảm giác lực cơ cao như bóng bàn, bóng rổ,
cầu lông, các môn võ.
Dụng cụ được sử dụng là máy đo lực cơ hoặc lực kế bóp tay loại 30kg,
50 kg.
Việc tiến hành được thực hiện theo nguyên tắc chung : cho người lập Test
thực hiện lực co cơ tối đa, sau đó đề xuất thực hiện % lực tối đa. Thường tiến hành từ 5 – 10 lần có quãng nghỉ.
Đánh giá kết quả : Nếu giá trị tuyệt đối của sai số càng nhỏ thì cảm giác lực cơ càng tốt. Tuy nhiên, trị số trung bình ở các môn thể thao khác nhau và trình độ
tập luyện khác nhau có sự cách biệt khá lớn.
2.3.2.4. Đo phản xạ gân – cơ :
Được thực hiện trên nguyên tắc chung là dùng búa phản xạ gõ lên đầu bám
tận của cơ, gây nên sự co cơ. Dựa vào mức độ phản ứng (mạnh, trung bình, yếu) để đánh giá kết quả.
Thường các phản xạ quá mạnh đặc trưng cho sự hưng phấn cao ở trung khu điều tiết của thần kinh trung ương do căng thẳng quá độ, viêm khẩn, tổn thương màng não, màng tuỷ sống. Các phản ứng yếu hay mất hoàn toàn là dấu hiệu cung phản xạ bị phá vỡ do tổn thương, tràn máu, tràn dịch lớn ở trung khu vận động.
Trong kiểm tra y học thể thao, giá trị thực hiện của phương pháp này rất hạn chế, thường chỉ được tiến hành trong những trường hợp chấn thương sọ não, cột sống.
Những phản xạ thông thường được áp dụng trong kiểm tra y học TDTT đó là : phản xạ petala , phan xạ gân a.chin, phản xạ cơ nhị đầu cánh tay , kiểm tra độ linh hoạt của cơ bao gồm có kiểm tra độ linh hoạt của cổ tay kiểm tra với thời gian
phản ứng .
a,Phảnxạpatela – là phản xạ của cơ tứ đầu đùi , dưới tác dụng kích thích cơ học . Tiến hành kiểm tra : tư thế người được kiểm tra , ngồi trên ghế , chân nọ gát lên chân kia , bàn chân không chạm đất , chân thả lỏng hoàn toàn gấp ở khớp gối vuông góc , mắt nhìn đi nơi khác . Người kiểm tra dùng búa phản xạ đánh vào gân cơ tứ đầu đùi với một lực khoảng 0,5kg tại điểm giữa xương bánh chè với đầu bám tận của cơ tứ đầu đùi . Phản xạ thu được – cẳng chân đá về phía trước 1 góc khoảng
30 độ . Các phản xạ sai lệch thu được là phản xạ quá mạnh hoặc quá yếu .
b.Phảnxạgânachin , là phản xạ của cơ tam đầu cẳng chân . Yêu cẩu tư thế của người được kiểm tra , quì trên hai đầu gối , cẳng chân , bàn chân thả lỏng , mũi chân buông tự do không chạm đất . Người kiểm tra dùng búa phản xạ gõ lên gân achin tại điểm ngang với mắt cá chân một lực khoảng 0,5 kg . Ta thấy phản xạ thu được là bàn chân duỗi ra .
Phản xạ trung bình nếu góc duỗi của bàn chân khoảng 15 0, các phản xạ biến đổi thường gặp là phản xạ quá mạnh hoặc quá yếu .
c.Phảnxạcơnhịđầucánhtay – nhằm đánh giá cung phản xạ của cơ nhị đầu cánh tay . Trước khi tiến hành yêu cầu người được kiểm tra tay thả lỏng gấp nhẹ
nhàng ở trước khuỷu , người kiểm tra một tay đỡ tay người được kiểm tra ở phần cẳng tay và khuỷu tay, sau đó dùng búa gõ nhẹ một lực khoảng 0,5kg vào gân cơ
nhị đầu cánh tay tại hõm trước của khớp khuỷu . Phản xạ thu được cẳng tay gấp lại trung bình khoảng 10 0. Phản xạ quá mạnh hoặc quá yếu là những phản xạ sai lệch thường gặp .
Nhìn chung trong tất cả các trường hợp trên phản xạ quá mạnh là do hưng phấn của thần kinh trung ương cao thường gặp ở các bệnh như viêm màng não, viêm tủy sống, bệnh lao xương . Còn các phản xạ quá yếu do viêm dây thần kinh , do chấn thương sọ não, tủy sống tương ứng với từng cung phản xạ , dẫn đến khả năng hưng phấn của trung khu thần kinh bị giảm sút .
Trong kiểm tra chức năng thị giác thường tiến hành đánh giá khả năng nhìn
trung tâm (thị lực) và khả năng nhìn bao quát (thị trường).
3.1.1 Kiểmtrathịlực :
Dụng cụ thông dụng là bằng kiểm tra thị lực bằng các chữ C (vòng tròn
không khép kín). Phương pháp tiến hành người được kiểm tra đứng cách bảng một khoảng cách phụ thuộc vào từng loại bảng (thường là 6m). Cần đảm bảo đủ ánh
sáng tự nhiên. Dùng bìa che một mắt và tiến hành đọc các chữ cái được chỉ định lần
lượt từ chữ to đến chữ nhỏ tới khi không còn khả năng xác định chính xác.
Kết quả của phương pháp kiểm tra này được đánh giá theo tỷ lệ giữa khoảng cách thấy được của đối tượng đó với khoảng cách thấy được của người thường (tỷ lệ phần mười) kết quả được tính là bằng trả lời đúng cuối cùng tương ứng với các tỷ lệ 1/10, 2/10….10/10.
3.1.2 Kiểmtrathịtrường:
Là khả năng nhìn bao quát, nó đặc biệt quan trọng với các môn thi đấu đồng
đội. Dụng cụ sử dụng là máy đo thị trường. Đối tượng kiểm tra ngồi vào vị trí qui định, mắt được kiểm tra đặt vào vị trí và nhìn cố định vào tâm của máy đo. Khi nhận biết điểm chuẩn di động theo tay người kiểm tra thì phát tín hiệu đac nhận biết. Thị trường được đánh giá theo 4 hướng : trong, ngoài, trên, dưới với từng mắt. Kết quả được đánh giá theo góc độ mà mắt có khả năng nhận biết. Với người trưởng thành, khoẻ mạnh thị trường trung bình có kết quả theo các hướng như sau :
ngoài – 85 0– 90 0; trong 75 0; trên 65 0– 70 0; dưới 75 0
Khi kiểm tra thính giác cần đánh giá cả các tổ chức bên ngoài của cơ quan
thính giác, bởi vì chúng cũng có những ảnh hưởng không nhỏ tới khả năng hoạt động thể thao. Việc kiểm tra được tiến hành theo phương pháp sử dụng lời nói (nói thường và nói thầm) hoặc camerton với các âm lượng khác nhau .
Nếu sử dụng camerton thì kết quả được đánh giá theo âm lượng mà người được kiểm tra nghe thấy. Việc kiểm tra bằng lời nói phụ thuộc nhiều vào âm lượng của người phát tín hiệu. Thông thường khoảng cách 5m là giới hạn trung bình để
có thể nghe được lời nói thầm. Nếu thính giác kém cần ra chống chỉ định tập luyện
trong một số môn thể thao. Trong quá trình tập luyện chức năng thính giác được hoàn thiện hơn.
CÂU HỎI ÔN TẬP
1.Vai trò , chức năng và đặc điểm hệ thống thần kinh- thần kinh cơ trong hoạt động
TDTT?
2. Phương pháp phân loại và ý nghĩa của loại hình thần kinh trong hoạt động
TDTT?
3. Phương pháp tiến hành và đánh giá các test kiểm tra chức năng thần kinh thực vật?
4. Phương pháp tiến hành và đánh giá các test kiểm tra chức năng thần kinh thăng
bằng?
5. Phương pháp tiến hành và đánh giá các test kiểm tra chức năng thần kinh cơ?
6. Phương pháp tiến hành và đánh giá các test kiểm tra chức năng các cơ quan cảm thụ thị giác và thính giác?
Поделитесь с Вашими друзьями: